Bir kelimenin yazılışı bazen yalnızca dilbilgisiyle değil, toplumun o kelimeye yüklediği anlamla da ilgilidir. “Hanım Eli nasıl yazılır?” sorusu, TDK sözlüğünde basit bir yanıt bulur belki: “Hanımeli” — bitişik yazılır. Ama mesele bu kadar basit mi? Değil. Çünkü bu kelime, dilin ötesinde, kadının görünürlüğüne, toplumsal rollerin kalıplarına ve dilin eşitsizlikleri nasıl yansıttığına dair sessiz bir hikâye anlatır.
Hanımeli: Dilin narin, toplumun karmaşık yüzü
“Hanımeli” bir çiçektir, zarif kokulu, sarmaşık gibi uzanan. Ama aynı zamanda bir simgedir; “kadın eli değmiş” olan şeyin güzelliğini, zarafetini, inceliğini anlatmak için kullanılır.
Burada durup sormak gerekir: Neden “kadın eli” güzelliğin, “erkek eli” gücün sembolüdür? Bu, sadece dilin tercihi değil; toplumsal bilinçaltının izdüşümüdür.
TDK’ya göre kelimenin doğru yazımı “Hanımeli” şeklindedir — bitişik, çünkü bir tür adı, bir anlam birliğidir. Ama bu birleşme, aynı zamanda kültürel bir kodlama taşır: kadının kimliği, üretkenliği, emeği genellikle sembolleştirilir, somut bir kimlik olmaktan çıkarılır.
Dil, cinsiyet ve kimlik: Bir kelimenin ardındaki toplum
Kadınların dili; empatiyle, duyguyla, kapsayıcılıkla örülüdür. Erkeklerin dili ise çözüm odaklı, daha analitik ve yapısaldır. “Hanımeli” bu iki yaklaşımın tam ortasında durur. Kadının duygusunu temsil eder, ama onu doğaya, çiçeğe, yumuşaklığa indirger.
Sorulması gereken soru şu: Dil, kadınları incelterek mi yüceltiyor, yoksa onları pasif bir zarafet alanına mı hapsediyor?
Bugün birçoğumuz “Hanımeli sabunu”, “Hanımeli tatlısı” ya da “Hanımeli dokunuşu” gibi ifadeleri farkında olmadan kullanıyoruz. Peki hiç düşündük mü, neden “Beyefendi Eli” yok? Neden “Hanımeli” hep temiz, yumuşak, naif anlamlar taşırken, “kadın eli değmiş” ifadesi cinsiyetçi bir idealin sessiz uzantısı gibi çalışıyor?
Erkek aklı, kadın sezgisi: İki yaklaşımın çarpışması
Toplumsal analizde sıkça rastlarız: Erkek yaklaşımı çözüm arar, “nasıl doğru yazılır” diye sorar. Kadın yaklaşımı ise “neden böyle yazılıyor”u sorgular.
Bu yazıda da aynı çelişki vardır:
— Erkek aklı der ki: “TDK’ya göre Hanımeli bitişik yazılır.”
— Kadın sezgisi der ki: “Peki bu bitişiklik, kimleri görünmez kılıyor?”
Her iki yaklaşım da gereklidir. Dil bilgisi doğruluk sağlar, ama empati anlam kazandırır. Toplumsal dönüşüm de bu iki gücün dengesiyle mümkün olur. Çünkü “Hanımeli” sadece bir kelime değil, kadın emeğinin dildeki metaforudur.
Dilin adaleti: Eşitlik için yazım yeter mi?
“Hanımeli”yi doğru yazmak, bir dil bilinci göstergesidir. Ancak bu kelimeyi eşitlik bilinciyle kullanmak, asıl toplumsal farkındalıktır. Kadınların dili, toplumun vicdanıdır; erkeklerin dili, toplumun yapısı. Bir toplumun adaleti, bu iki dili yan yana getirebildiği noktada başlar.
Ama hâlâ şu çelişkiyle yüzleşmiyoruz: Kadın eli her şeye değer katar denir, ama o ellerin sahipleri çoğu zaman karar masasında yoktur. “Hanımeli” bu anlamda bir paradoks: Kadını kutsallaştırır, ama öznesini unutturur.
Hanımeli: Yazım kuralı mı, farkındalık çağrısı mı?
Evet, TDK’ya göre “Hanımeli” bitişik yazılır.
Ama bu bitişik kelimeyi çözmek, hepimize düşer.
Dildeki “hanım” sözcüğü, yüzyıllar boyunca saygı göstergesi gibi görünse de, zaman zaman kadını belli bir sınırın içine hapseden bir rol de üstlenmiştir. O yüzden “Hanımeli”ni sadece doğru yazmak değil, doğru anlamak da önemlidir.
Okura bir davet: Dilde eşitlik mümkün mü?
Bir düşünün:
— Neden “kadın eli değmiş” bir şey övülürken “erkek eli değmiş” denmez?
— Neden zarafet kadınla, güç erkekle eşleşir?
— Neden “Hanımeli” doğayı, emeği, inceliği temsil ederken erkekliğin karşılığı bir sözcük bile üretilmemiştir?
Bu sorular basit gibi görünür, ama toplumun dilde sakladığı eşitsizliği yüzeye çıkarır.
Sonuç: Doğru yazım bir başlangıç, eşit dil bir devrimdir
“Hanımeli” bitişik yazılır — evet.
Ama esas mesele, kadın ve erkeğin dilde de eşitçe yan yana durabilmesidir.
Dil, sadece iletişim aracı değil; kimliği, gücü ve adaleti şekillendiren bir aynadır.
Eğer o aynaya bakınca yalnızca “Hanımeli” görüyorsak, bir yerlerde “İnsan Eli”ni unuttuğumuz anlamına gelir.
O yüzden soralım:
Hanımeli nasıl yazılır?
Cevap basit: Birlikte, yan yana, eşit harflerle.